Monsoon 2024
monsoon 2024 : स्कायमेट मागील वर्षी देशातील अनेक भागांत सामान्य पेक्षा कमी पाऊस झाला होता. या कमी पावसाचा परिणामामुळे अनेक भागांत दुष्काळ निर्माण झाला होता. खरीप पिकानंतर रब्बी पिकांवर पावसाचा परिणाम झाला होता. आता यंदा मात्र सामान्य पाऊस होणार आहे. आशिया-पॅसिफिक इकॉनॉमिक को-ऑपरेशनच्या (अपेक) या संस्थेने काही दिवसांपूर्वी वर्तवलेल्या अंदाजानंतर स्कायमेटचा अंदाज आला आहे. देशभरात यंदाचा मान्सून सामान्य असणार असल्याचे स्कायमेटने म्हटले आहे. यापूर्वी 12 जानवेरी 2024 रोजी स्कायमेटने सामान्य पावसाचा अंदाज वर्तवला होता.
monsoon 2024 : एल-निनोचे रुपांतर आता ला-निनामध्ये होत आहे. यामुळे पाऊस सामान्य होईल. दक्षिण, पश्चिम आणि उत्तर-पश्चिम भागांत चांगला पाऊस असणार आहे. महाराष्ट्र, मध्य प्रदेशात जोरदार पाऊस असणार आहे. हा अंदाज स्कायमेटने वर्तविला आहे मग स्कायमेट नेमके काय काम करते ते आपण पाहुयात.
स्कायमेट विषयी
स्कायमेट वेदर सर्व्हिसेस ही एक खाजगी भारतीय कंपनी आहे जी हवामान अंदाज सेवा प्रदान करते.2003 मध्ये भारतीय माध्यमांना हवामान अंदाज आणि हवामान ग्राफिक्स प्रदान करणारी स्कायमेट ही पहिली खाजगी क्षेत्रातील संस्था होती. स्कायमेटची स्थापना जतिन सिंग यांनी २००३ मध्ये केली होती आणि तिचे मुख्यालय नोएडा, भारत येथे आहे . आज स्कायमेट झी न्यूज , आज तक , सहारा समय , मिंट, टाईम्स नाऊ , एबीपी आणि द हिंदू सारख्या भारतातील बहुतेक भारतीय मीडिया कंपन्यांना हवामान सेवा आणि ग्राफिक्स प्रदान करते . त्याच्या इतर ग्राहकांमध्ये रिलायन्स इन्फ्रास्ट्रक्चर लिमिटेड, थॉमसन रॉयटर्स आणि नॉर्थ दिल्ली पॉवर लिमिटेड यांचा समावेश आहे. स्कायमेट भारतातील बहुतांश प्रमुख विमा कंपन्यांना, ऊर्जा क्षेत्र आणि कृषी क्षेत्राला हवामान सेवा माहिती देखील प्रदान करते.
स्कायमेट स्वतःचे मेसो आणि मायक्रो स्केल NWP चालवून वेगवेगळ्या अक्षय ऊर्जा कंपन्यांसाठी वारा आणि सौर अंदाज प्रदान करते . स्कायमेट काही स्वयंसेवी संस्थांसह भारतातील अनेक राज्यांतील विविध दुर्गम भागातील शेतकऱ्यांचे उदरनिर्वाह सुधारण्यासाठी काम करत आहेत. स्कायमेट विविध कंपन्यांना सागरी हवामान अंदाजही पुरवते.
स्कायमेटने भारतीय हवामान विभागासमोर 2012, 2013 आणि 2014 दरम्यान भारतीय मान्सूनचा अंदाज वर्तवला आहे आणि पत्रकार परिषदेत त्यांचा अहवाल प्रसिद्ध केला आहे. या वर्षीचा अंदाज बरोबर आला परंतु काही वर्षाचा अंदाज त्यांचा चुकला सुद्धा आहे. त्यात २०१५ मध्ये व २०१९ मध्ये वर्तविलेला पावसाचा अंदाज चुकला आहे.
तज्ज्ञांच्या मते
स्कायमेटचे संचालक, जतिग सिंग यांच्या अंदाजानुसार, 2023 मध्ये मान्सूनवरती एल निनोच्या प्रभावामुळे राज्यासह देशभरात कमी पाऊस झाला, मात्र यंदा 2024 मान्सून वरील एल निनोचा प्रभाव नष्ट होणार, आणि यंदा 2024 मध्ये सरासरीपेक्षा 96 ते 104% पाऊस पडेल. 2024 मध्ये उत्तरार्धात ला नीना परिस्थिती असल्यामुळे आपण यंदा चांगल्या पावसाची शक्यता असणे अपेक्षित धरू शकतो.
स्कायमेटचे संचालक, जतिग सिंग
2024 च्या मान्सून बाबत स्कायमेटने अंदाज व्यक्त केला आहे, यासह पुणे हवामान विभागाचे प्रमुख डाँ, होसाळीकर यांनी ही यंदा 2024 चा मान्सून कसा राहील याचा अंदाज जारी केलेला आहे, 2024 मध्ये मान्सून काळात सरासरीएवढा पाऊस पडेल, व यंदा 96 रे 104% पाऊस पडेल, यंदा मान्सून काळात चांगला पाऊस पडेल असं स्कायमेटने सांगितलं आहे.
पुणे हवामान विभागाचे प्रमुख डाँ, होसाळीकर
विशेष म्हणजे, अमेरिकेन हवामान संस्थाने सुद्धा यंदाच्या मान्सून बाबत त्यांचे मत व्येक्त केले आहे, यांनी म्हणलं आहे का, 2024 मध्ये मान्सून काळात एल निनोचा प्रभाव जाणवणार नाही, यंदा राज्यासह देशात सान्मान पाऊस राहील.
अमेरिकेन हवामान संस्था
आता तस पाहिलं गेलं तर आपल्या डोक्यात विचार येत असेल कि सर्व जण सांगतात कि एल-निनोचे चा प्रभाव कमी झला तर पाऊस पडेल नाही तर कमी पाऊस होईल. मग आपल्या डोक्यात प्रश्न आला असेल कि हा निनो नेमका प्रकार काय आहे. चला तर मग आपण या निनो विषयी थोडक्यात माहिती घेणार आहोत.
एल-नीनो
उष्णकटिबंधीय पॅसिफिकच्या विषुववृत्तीय प्रदेशात समुद्रातील तापमान आणि वातावरणातील बदलांसाठी जबाबदार असलेल्या सागरी घटनेला एल निनो म्हणतात . दक्षिण अमेरिकेच्या पश्चिम किनाऱ्यावर वसलेल्या इक्वेडोर , चिली आणि पेरूच्या किनारपट्टीच्या पाण्यात दर काही वर्षांनी हे आढळते. परिणामी, समुद्राच्या पृष्ठभागावरील पाण्याचे तापमान सामान्यपेक्षा जास्त होते. हे 3° (3)° दक्षिण ते 18° (18)° दक्षिण अक्षांशापर्यंत विस्तारते.
एल निनोचे परिणाम
सामान्यत: व्यापार वारे प्रशांत महासागराच्या बाजूने पश्चिमेकडे वाहतात, आणि उबदार पृष्ठभागाच्या पाण्याला दक्षिण अमेरिकन किनाऱ्यापासून दूर ऑस्ट्रेलिया आणि फिलीपिन्सकडे ढकलतात. एल निनो हा गरम पाण्याचा प्रवाह आहे, ज्याच्या आगमनानंतर समुद्राच्या पाण्याचे तापमान सामान्यपेक्षा 3-4° वाढते. पेरूच्या किनाऱ्यावरील पाणी थंड आणि पोषक तत्वांनी समृद्ध आहे जे प्राथमिक उत्पादक, विविध सागरी परिसंस्था आणि प्रमुख मासे यांना आधार देतात . एल निनो दरम्यान, मध्य आणि पश्चिम पॅसिफिक महासागरात व्यापाराचे वारे शांत होतात. यामुळे पृष्ठभागावर गरम पाणी साचण्यास मदत होते ज्यामुळे थंड पाण्याच्या साचल्यामुळे तयार होणारे पोषक घटक खाली सरकतात आणि प्लँक्टन जीव आणि मासे यांसारखे इतर जलचर नष्ट होतात आणि अनेक समुद्री पक्षी अन्नाअभावी त्रस्त होतात. ते उद्भवते. याला एल निनो प्रभाव म्हणतात जो जगभरातील हवामानाच्या नमुन्यांमध्ये विनाशकारी व्यत्ययांसाठी जबाबदार आहे.
महाराष्ट्रातील या 40 तालुक्यात दुष्काळ जाहीर
एकदा सुरू झाल्यानंतर ही प्रक्रिया अनेक आठवडे किंवा महिने टिकते. एल निनो अनेकदा दहा वर्षांत दोनदा आणि कधी कधी तीनदा येतो. एल निनो वाऱ्यांची दिशा बदलण्यात, त्यांना कमकुवत करण्यात आणि समुद्राच्या पृष्ठभागाच्या पाण्याचे तापमान वाढवण्यात विशेष भूमिका बजावते. एल निनोचा एक परिणाम म्हणजे पावसाचे प्रमुख क्षेत्र बदलतात. परिणामी, जगातील जास्त पाऊस असलेल्या भागात कमी पाऊस पडतो आणि कमी पाऊस असलेल्या भागात जास्त पाऊस पडतो. कधी कधी उलटही घडते. या घटनेमुळे दक्षिण अमेरिकेत मुसळधार पाऊस पडतो परंतु ऑस्ट्रेलिया आणि इंडोनेशियामध्ये दुष्काळाची परिस्थिती निर्माण होते त्यामुळे पेरूच्या थंड पाण्याचा प्रवाह विस्थापित होतो आणि उबदार पाण्याचा प्रवाह विकसित होतो.
ला-निनो
ला निनो ( इंग्रजी : La Nino) ही एक महासागरातील घटना आहे जी मान्सूनचा मार्ग ठरवते . ‘ एल निनो ‘ च्या विपरीत, ला निनोचा शब्दशः अर्थ ‘लहान मुलगी’ असा होतो. एल निनोमध्ये समुद्राचा पृष्ठभाग गरम होतो, तर ला निनोमध्ये समुद्राच्या पृष्ठभागाचे तापमान खूपच कमी होते. जरी, एक सामान्य प्रक्रिया म्हणून, पेरुव्हियन किनारपट्टीचा समुद्र पृष्ठभाग थंड असतो, परंतु जेव्हा ही घटना दीर्घकाळ चालू राहते तेव्हा तापमान असामान्यपणे खाली येते. या घटनेला ‘ला निनो’ म्हणतात
ला निनो चे परिणाम
- ला निनो दरम्यान, पश्चिम पॅसिफिक महासागरात अतिवृष्टीमुळे पाण्याची पातळी वाढते, तर दुसरीकडे, पूर्व प्रशांत महासागरात फारच कमी पाऊस पडतो.
- ही घटना सहसा एल निनो नंतर घडते .
- ला निनोला कधीकधी ‘एल व्हियो’, ‘छोटी मुलगी’, एल निनोविरोधी किंवा फक्त ‘कोल्ड इव्हेंट’ किंवा ‘कोल्ड एपिसोड’ असे म्हटले जाते. ला निनो (उच्चार ‘ला नि न्या’) हे पॅसिफिक महासागराची थंडी आहे.
- विषुववृत्तीय पॅसिफिकमधील उबदार समुद्राच्या तापमानाने वैशिष्ट्यीकृत एल निनोच्या तुलनेत, विषुववृत्तीय पॅसिफिकमधील थंड समुद्राचे तापमान हे वैशिष्ट्यीकृत आहे. साधारणपणे ला निनो हा अल निनोचा अर्धा कालावधी असतो.
- जगातील हवामान आणि महासागराच्या तापमानावर ला निनोचा परिणाम एल निनोच्या उलट आहे.
- ला निनो वर्षात यू.एस हिवाळ्यातील तापमान दक्षिण-पूर्वेला सामान्यपेक्षा कमी असते आणि उत्तर-पश्चिममध्ये सामान्यपेक्षा जास्त थंड असते. दक्षिण-पूर्व भागात तापमान सामान्यपेक्षा जास्त आणि उत्तर-पश्चिममध्ये सामान्यपेक्षा थंड असते.
- पश्चिम किनारपट्टीवर हिमवर्षाव आणि पाऊस पडतो आणि अलास्कामध्ये असामान्यपणे थंड हवामान आहे. या काळात अटलांटिकमध्ये वादळांची संख्या सामान्यपेक्षा जास्त असते .
- अल निनो आणि ला निनो या पृथ्वीच्या सर्वात शक्तिशाली घटना आहेत, जे ग्रहाच्या अर्ध्याहून अधिक हवामानात बदल करतात .
स्कायमेट चा २०२४ साठीचा अंदाज
यावर्षी म्हणजे २०२४ च्या हंगामासाठी स्कायमेट या पावसाचा अंदाज वर्तवणाऱ्या संस्थेने २०२४ मध्ये महाराष्ट्र सहा भारतात पावसाचा अंदाज कसा राहील हे सांगितले आहे. यंदा देशात मान्सूनची स्थिती सामान्य राहील. जून ते सप्टेंबर या चार महिन्यात सरासरीएवढा पाऊस पडेल असा अंदाज स्कायमेट या हवामान संस्थेने वर्तविलेला आहे.मान्सून हंगाम १०२ टक्के( ५ टक्के कमी- जास्त) असेल असे म्हटले आहे. सरासरीएवढा पाऊस पडेल म्हणजे पर्जन्यस्थिती चांगली असणे असेच मानले जाते.
भारतीय हवामान विभागाकडूनही ९६ ते १०४ टक्क्यापर्यंतच्या पावसालाही सरासरीएवढा अथवा समाधानकारक मानले जाते. असा पाऊस पिकासाठी तसेच पाण्याच्या इतर गरजांसाठी उत्तम मानला जातो .जून ते सप्टेंबर या चार महिन्याच्या पावसाळी हंगामातील सरासरी ८६८.६ मिमी राहील.
भारतातील पर्जन्यमान
महाराष्ट्रासह २३ राज्यात चांगला पाऊस होईल, असे स्कायमेट या हवामान विषयक संस्थेने अंदाज वर्तवला आहे. त्यात मध्यप्रदेश, राजस्थान, उत्तर प्रदेश, गुजरात, पंजाब, हरियाणा, चंदीगड, दिल्ली, हिमाचल प्रदेश, जम्मू कश्मीर, लढाख, उत्तराखंड, गोवा, आंध्र प्रदेश, तेलंगणा, कर्नाटक, केरळ, तामिळनाडू, पुंडेचरी, दादरा, आणि नगर हवेली , दमण आणि दीव, लक्ष्यद्वीप,या राज्याचा समावशे आहे.
बिहारसह चार राज्यात मात्र यंदाच्या मान्सूनमध्ये कमी प्रमाणात पाऊस पडेल चार राज्यात मात्र यंदाच्या मान्सूनमध्ये कमीपाऊस होईल असा अंदाज आहे. त्यात पश्चिम बंगाल, ओडिसा, झारखंड, या राज्याचा यात समावेश आहे. जुलै ते ऑगस्ट दरम्यान या राज्यात पाऊस कमी असेल; पण त्यानंतर येथील पावसाची स्थिती सामान्य असेल असेल, असे स्कायमेटने म्हटले आहे.
वातावरणात होणार बदल
अल निनो मध्ये झपाट्याने बदल होऊन त्याचे रूपानंतर ला निनो मध्ये होत आहे. हे एक चांगले लक्षण आहे. अल निनोचे ला नीना मध्ये रूपानंतर झाल्याने मान्सून चांगला असेल सुरुवातीला मात्र अल निनोच्या अवशिष्ट प्रभावामुळे थोडा परिणाम जाणवणे शक्य आहे. दुसऱ्या टप्प्यात मात्र उत्तम पाऊस होईल असा अंदाज आहे.
Drought दुष्काळाचे भीषण संकट – प्रशासनाने काय केल्या सोयी ?
कधी होईल पावसास सुरुवात
यंदा समाधानकारक मान्सून पाहायला मिळेल. यंदा पावसाळ्यात पर्जन्यमान चांगलं राहणार आहे, असा अंदाज स्कायमेटने वर्तवला आहे. स्कायमेटच्या अंदाजानुसार, जून महिन्यापर्यंत अल निनोचं ला निनामध्ये रूपांतर होईल. यामुळे मान्सून वेळेवर दाखल होऊन चांगला होईल, अशी शक्यता आहे. विषुववृत्तीय प्रशांत महासागरात उच्च तापमान कायम राहिल्यास तीव्र चक्रीवादळे आणि अतिवृष्टी देखील होण्याची शक्यता आहे. एल निनोची स्थिती संपल्यानंतरही, जागतिक तापमानातील विसंगती कायम राहण्याचीही शक्यता आहे. त्यामुळे उष्णतेची तीव्रता कायम राहू शकते.
सरासरी किती टक्के पावसाचा अंदाज आहे ?
स्कायमेट संस्थेने, यंदाचा मान्सूनचा अंदाज जाहीर केलेला आहे. स्कायमेटच्या अंदाजानुसार, 2024 मध्ये भारतात मान्सून सामान्य राहण्याचा अंदाज आहे. आगामी मान्सूनमध्ये 102 टक्के सामान्य पर्जन्यमान असेल. यंदा मान्सून कालावधीच्या सरासरी 96-104 टक्के असण्याचा अंदाज आहे. याआधीही स्कायमेटने जारी केलेल्या पहिल्या अंदाजात 2024 मध्ये मान्सून सामान्य राहणार असल्याचे संकेत दिले होते. यानंतरही ते संकेत कायम आहेत.
तुम्हाला जर आमची माहिती आवडली असेल व अश्या प्रकारच्या माहिती आपणाला हवी तर आमच्या तरुण विचार या व्हाट्सअप्प चॅनल व फेसबुक पेज ला नक्की follow, लाईक नक्की करा.