घटस्थापना
शारदीय नवरात्री हा हिंदू धर्मातील एक उत्सव तसेच देवीशी संबंधित व्रत आहे. वासंतिक नवरात्रात चैत्र शुद्ध प्रतिपदा ते चैत्र शुद्ध नवमीपर्यंत व शारदीय नवरात्रात आश्विन शुद्ध प्रतिपदा ते आश्विन शुद्ध नवमीपर्यंत देवीची उपासना केली जाते. शारदीय नवरात्र हे शाक्तपंथीय मानले जाते. शारदीय म्हणण्याचे कारण इतकेच की हे शरद ऋतूच्या प्रारंभी येते. भारतामध्ये सर्वत्र ह्या नवरात्रामध्ये प्रत्येकाच्या कुलाचाराप्रमाणे कमी-अधिक स्वरूपात पूजा-कृत्य घडते. दुर्गोत्सव हा वर्षातून शरद ऋतु व वसंत ऋतुतही साजरा करण्याची प्रथा असल्याचे काही ग्रंथांतून दिसून येते. दुर्गा देवतेचे माहात्म्य भविष्य पुराणात कथन केलेले आढळते.
आश्विन महिन्यात घटामध्ये देवीची स्थापना करून, नंदादीप प्रज्वलित करून आदिमायेची नऊ दिवस मनोभावे पूजा करणे, म्हणजेच घटस्थापना किंवा नवरात्रोत्सव.
नवरात्री दिवस पहिला
शैलपुत्रि देवी
नवरात्रि ची सुरवात देवी शैलपुत्रीच्या पूजेणे होते ज्याला पार्वतीची कन्या म्हणून ही ओळखले जाते. कारण संस्कृत मध्ये कन्या म्हणजे पुत्रि आणि पर्वत म्हणजे शैल (शैल+पुत्रि). ती नंदी नावाचा पांढऱ्या बैला वर स्वार होते आणि तिच्या एक हातात त्रिशूल आणि एक हातात कमळ आहे. या दिवशी भक्त देवी शैलपुत्रीला शुद्ध देशी तूप किंवा त्यापासून बनवलेले अन्न अर्पण करतात जेणेकरून त्यांना निरोगी आयुष्याचा आशीर्वाद मिळेल. तिचा आवडता रंग पांढरा आहे.
रंग केशरी
उगवत्या सूर्याचा रंग केशरी म्हणून रविवारचा रंग केशरी. केशरी रंगाचे कपडे परिधान करून रविवारी देवी नवदुर्गाची पूजा केल्याने ऊर्जा आणि आनंदाची अनुभूती मिळते. हा रंग सकारात्मक उर्जेने भरलेला असतो आणि व्यक्तीचे मन उत्साही ठेवतो.
नवरात्री दिवस दूसरा
देवी ब्रम्हचारिणी
नवरात्रीच्या दुसऱ्या दिवशी, भक्त देवी ब्रह्मचारिणीची पूजा करतात. ज्याला भक्ती आणि तपश्चर्येची जननी म्हणूनही ओळखले जाते. तिच्या आशीर्वादासाठी साखरेचे पदार्थ अर्पण करतात. जेव्हा ती भगवान शिवाला प्रसन्न करण्यासाठी अनेक वर्षे गहन ध्यानात गुंतलेली होती. तिच्या उजव्या हातात जपमाळ (रुद्राक्ष माळ) आणि डाव्या हातात कमंडलू असलेली पांढरी वस्त्रे सजलेली आहेत. तिचा आवडता रंग लाल आहे.
रंग पांढरा
चंद्र पांढरा म्हणून सोमवारचा रंग पांढरा. पांढरा रंग शुद्धता आणि साधेपणा दर्शवतो. देवीचा आशीर्वाद घेण्यासाठी सोमवारी पांढरे वस्त्र परिधान करावे. पांढरा रंग शांतता आणि सुरक्षिततेची भावना देतो.
नवरात्री दिवस तिसरा
चंद्रघंटा देवी
तिसर्‍या दिवशी, भक्त चंद्रघंटा देवीची पूजा करतात. तिला 10 हात आहेत आणि त्यापैकी नऊ हातात त्रिशूळ, गदा, धनुष्य, बाण, कमळ, तलवार, घंटा आणि एक पाण्याचे भांडे आहे आणि एक हात तिच्या भक्तांना आशीर्वाद देणाऱ्या अभय मुद्रामध्ये आहे. तिच्या कपाळावर अर्धचंद्र आहे, म्हणूनच तिला चंद्रघंटा म्हणतात. ती वाघावर स्वार होते आणि तिचा आवडता रंग शाही निळा आहे. असे मानले जाते की, भक्तांनी तिला खीर अर्पण केल्यास ती त्यांचे सर्व दुःख दूर करते.
रंग लाल
मंगळ लाल म्हणून मंगळवारचा रंग लाल. लाल रंग हा उत्साह आणि प्रेमाचे प्रतीक आहे आणि मातेला लाल वस्त्र ओढणी अर्पण करणे खूप लोकप्रिय आहे. हा रंग भक्तांमध्ये शक्ती आणि चैतन्य भरतो.
नवरात्री दिवस चौथा
कुष्मांडा देवी
चौथ्या दिवशी, भक्त देवी कुष्मांडाची पूजा करतात, ज्याला कॉस्मिक एगची देवी म्हणूनही ओळखले जाते. तिने तिच्या दिव्य आणि तेजस्वी हास्याने जग निर्माण केल्याचा दावा केला जातो. तिला आठ हात असून ती सिंहावर स्वार होते. यावेळी, भक्त तिला मालपुआ देतात जे तिचे आवडते खाद्य मानले जाते. तिचा आवडता रंग पिवळा आहे.
रंग गडद नीळा
बुधवारी नवरात्रोत्सवादरम्यान गडद निळा रंग वापरल्याने तुम्हाला अतुलनीय आनंदाची अनुभूती मिळेल. हा रंग सुख समृद्धी आणि शांतता दर्शवतो.
नवरात्री दिवस पाचवा
देवी स्कंदमाता
पंचमी किंवा मातृत्व आणि मुलांची देवी म्हणूनही ओळखली जाणारी, देवी स्कंदमातेची नवरात्रीच्या पाचव्या दिवशी तिच्या भक्तांद्वारे पूजा केली जाते. तिला चार हात आहेत. त्यापैकी दोन हातात कमळ धारण केले आहे आणि इतर दोन हातांमध्ये पवित्र कमंडलू आणि घंटा आहे. तिला तीन डोळे आणि चमकदार रंग आहे. देवीने भगवान कार्तिकेय किंवा स्कंद आपल्या मांडीवर घेतले आहे म्हणून तिला स्कंदमाता म्हणतात. तिचा आवडता रंग हिरवा आणि तिचे आवडते खाद्य केळी असल्याचं मानलं जातं.
रंग पिवळा
नवरात्रोत्सवात गुरुवारी पिवळ्या रंगाचे कपडे परिधान केल्याने व्यक्तीचे मन आशावादी आणि आनंदी होते. हा रंग उबदारपणाचे प्रतीक आहे, जो दिवसभर व्यक्तीला आनंदी ठेवतो.
नवरात्री दिवस सहावा
देवी कात्यायणी
नवरात्रीच्या सहाव्या दिवशी, भक्त देवी शक्तीच्या रुपांपैकी एक ‘कात्यायनी’ किंवा योद्धा देवीची पूजा करतात. तिला चार हात आहेत ज्यात तलवार, ढाल, कमळ आणि त्रिशूळ आहेत. ती सिंहावर स्वार होते. तिचा आवडता रंग राखाडी आहे. भाविक देवीला प्रसाद म्हणून मध अर्पण करून पूजा करतात.
रंग हिरवा
हिरवा रंग निसर्गाचे प्रतीक आहे आणि वाढ, प्रजनन, शांतता आणि स्थिरतेची भावना निर्माण करतो. शुक्रवारी हिरवा रंग वापरा आणि देवीकडे शांततेसाठी प्रार्थना करा. हिरवा रंग जीवनातील नवीन सुरुवात देखील दर्शवतो.
नवरात्री दिवस सातवा
कालरात्री देवी
नवरात्रीचा सातवा दिवस देवी पार्वतीच्या सर्वात उग्र स्वरूपांपैकी एकाला समर्पित आहे, ज्याला कालरात्री म्हणतात, ज्याला काली म्हणूनही ओळखले जाते. शुंभ आणि निशुंभ या राक्षसांना मारण्यासाठी देवीनं तिच्या त्वचेच्या रंगाचा त्याग केला आणि गडद रंग स्वीकारला. ती गाढवावर स्वार होते. तिला चार हात आहेत आणि तिच्याकडे तलवार, त्रिशूळ आणि एक फास आहे आणि चौथा हात भक्तांना आशीर्वाद देण्यासाठी अभय आणि वरद मुद्रा आहे. तिचा आवडता रंग केशरी आहे आणि प्रसाद म्हणून भक्त गूळ देतात.
रंग राखाडी
राखाडी रंग संतुलित विचारांचे प्रतीक आहे आणि एखाद्या व्यक्तीला व्यावहारिक आणि साधे होण्यासाठी प्रेरित करतो. हा रंग अशा भक्तांसाठी योग्य आहे ज्यांना फिकट रंग आवडतो आणि त्यांना स्वतःच्या खास शैलीने नवरात्रोत्सवाचा आनंद घ्यायला आवडतो.
नवरात्री दिवस आठवा
देवी महागौरी
अष्टमी किंवा नवरात्रीचा आठवा दिवस हा बैल किंवा पांढर्‍या हत्तीवर स्वार होऊन हातात त्रिशूल आणि डमरू घेऊन चार हात असलेली देवी महागौरी यांना समर्पित आहे. तिचा आवडता रंग मोरपंखी हिरवा आहे. महागौरीला भाविक नारळ अर्पण करतात.
रंग जांभळा
जांभळा रंग भव्यता आणि राजेशाही दर्शवतो. नवदुर्गेच्या पूजेमध्ये जांभळा रंग वापरल्याने भक्तांना सुख-समृद्धी मिळते. त्यामुळे देवी मातेचा आशीर्वाद मिळवण्यासाठी जांभळ्या रंगाचे कपडे घालावेत.
नवरात्री दिवस नववा
देवी सिद्धिधात्री
देवी सिद्धिधात्री हे कमळावर विराजमान असलेल्या दुर्गेचं शेवटचं रूप आहे. तिला चार हात आहेत आणि तिच्या हातात गदा, चक्र, पुस्तक आणि कमळ आहे. तिचा आवडता रंग गुलाबी आहे. अनैसर्गिक घटनांपासून सुरक्षेसाठी आणि सुरक्षिततेसाठी उग्र देवी तिळानं प्रसन्न होते.
रंग मोरपंखी
मोरपंखी रंग विशिष्टता आणि व्यक्तिमत्व दर्शवतो. निळ्या आणि हिरव्या रंगाच्या या विशेष मिश्रणाचा वापर केल्यास, दोन्ही रंगांच्या गुणांचा म्हणजेच समृद्धी आणि नवीनतेचा लाभ मिळतो.
महिषासुरमर्दिनी स्तोत्रम्
https://www.bhaktibharat.com/mantra/mahishasura-mardini-stotram
https://tarunvichar.in/meditation/